Η απολογία μου, Μέρος 6ο, 7ο και 8ο

Κεφάλαιο 2ο

Όμως εκείνος αγέρωχα κρατούσε το ποτήρι
Μήτε φίλος μήτε συγγενής μπορούσε να τον πείσει
Θλιμμένο πέταγμα πουλιών στη δύση
Αγάπα την Πόλη σου ακόμη κι αν αυτή θα σκοτώσει είπε

Δε μπορούσα να συγκεντρωθώ κατά τη διάρκεια της υπόλοιπης ημέρας.  Το διάβασμα στο πανεπιστήμιο γινόταν εντελώς μηχανικά, ο φίλοι μου με κορόιδευαν ότι είμαι “αλλού” μόλις τους προσπέρασα χωρίς να χαιρετήσω, η μάνα μου παραπονιόταν ότι είμαι μονίμως αφηρημένος αφού τη ρώτησα για τρίτη φορά τι φαγητό έχει φτιάξει. Δεν έπεφταν πολύ έξω. Το βράδυ, στο σπίτι που έμενα μόνος, το θέμα της αϋπνίας πάλι καλά κρατούσε. Αντί όμως να χαθώ ως συνήθως στις άσκοπες σκέψεις και ασχολίες μου -ναι, υπήρχαν περιοδικά ειδικού περιεχομένου και τότε- αποφάσισα να δοκιμάσω κάτι διαφορετικό. Αποφάσισα να ρίξω μια ματιά στο βιβλίο που δανείστηκα. Είπα ας διαβάζω μία μόνο σελίδα, αν δε μου αρέσει θα το κλείσω αμέσως. Ιδού ένα μικρό στοίχημα, για να δούμε ποιος θα κερδίσει.

Παραλείποντας τους προλόγους, τις εισαγωγές, τα ιστορικά σημειώματα, τις ευχαριστίες πήγα κατευθείαν στο κυρίως κείμενο. Δεν ήξερα τι να περιμένω από ένα βιβλίο τόσο παμπάλαιο. Σίγουρα δε περίμενα διαλόγους -μόνο διαλόγους. Με κέρδισε, μακάρι περισσότερα βιβλία να ήταν έτσι, σαν κόμικς χωρίς εικόνες. Είχε μια απροσδόκητη γοητεία η συνομιλία του Σωκράτη με τους λοιπούς πρωταγωνιστές. Έκανε πολλές ερωτήσεις και μεταφορές, παρομοιώσεις ο τύπος όμως. Αν το είχα μπροστά μου, θα τον βαρούσα. Το θέμα που πραγματευόταν με εξέπληξε: “Τι είναι δίκαιο;”. Αν κάποιος ρωτούσε δημόσια σήμερα αυτό και δεν τον θεωρήσουν τρελό, εμένα να μη με λένε Στάθη -δε με λένε Στάθη.  Με ενθουσίασε, πρέπει να ομολογήσω, η απλότητα της προσέγγισης. Μπορεί να ήμουν ξαπλωμένος στο κρεβάτι μου αλλά αισθανόμουν βουβός παρατηρητής παρόν στο τραπέζι εκείνου του διαλόγου. Δεν είναι καλά τα στοιχήματα σου διακηρύττουν ύστερα.

Ήταν πολύ αργά, παρόλα αυτά συνέχιζα να διαβάζω. Έφτασα ως περίπου τη σελίδα 100 και εκεί βρήκα ένα ακόμη στοιχείο, ένα πολύ λεπτό απόκομμα απόδειξης. Το όνομα αυτού,  καφέ “Φαινόμενο”.  Πολύ έξυπνο εκ μέρους του κ. Ελευθερίου. Ωραίο το λογοπαίγνιο του “Συνάντηση εκεί που τα φαινόμενα δεν απατούν”. Έλειπε η ώρα συνάντησης. Το άνω μικρό κομμάτι της απόδειξης που είχα διαθέσιμο φανέρωνε μόνο την αξιοσημείωτη διεύθυνση Πλατεία Πλάτωνος. Έψαξα τότε το υπόλοιπο βιβλίο σελίδα προς σελίδα χωρίς να βρω οτιδήποτε άλλο ή καμία σημείωση. Ας το εξετάσουμε ήρεμα σα ντετέκτιβ αναφώνησα. Υπάρχει μόνο ο ολοκόκκινος σελιδοδείκτης με το ρητό και το χαρτάκι με το μαγαζί. Ας το εξετάσουμε με λίγη φαντασία, πίσω από τις λέξεις, πίσω από τις λέξεις… ΑΥΤΟ ΕΙΝΑΙ: πίσω από τις λέξεις! Το “Ε” δεν ήταν υπογραφή του όνοματος Ελευθερίου τάχα, ήταν ο αριθμός 5.

***

Αν με θεωρούσε αρκετά έξυπνο ο γέρος, θα έπρεπε να βρίσκεται εκεί το ακόλουθο απόγευμα, διότι ήταν ήδη πέντε και είκοσι τα ξημερώματα όταν κοίταξα για τελευταία αφορά την ώρα. Είχα αρκετή αγωνία και υπερκινητικότητα αλλά με πήρε τελικά ο ύπνος. Ευτυχώς, ήταν Κυριακή και δεν είχα ανοικτές υποχρεώσεις. Ήταν ολίγο αστείο σκέφτηκα μόλις ξύπνησα το μεσημέρι, άλλοι χτυπιούνται στην “Πολιτεία” το Σαββατόβραδο, ενώ εγώ κάθομαι και διαβάζω την Πολιτεία. Ο καθένας με τις επιλογές του, προσπαθούσα να δικαιολογήσω το συναίσθημα υπεροχής που με κατέβαλε. Ήταν αναπόδραστα βέβαιο, ότι σε μία από τις δύο πλευρές ήταν ο παράφρων και δυστυχώς οι στατιστικές δεν ήταν με το μέρος μου. Δεν με πείραζε ωστόσο, ήμουν απλά χαρούμενος που θα πήγαινα σε λίγη ώρα στο “Φαινόμενο”.

Πάρκαρα το ποδήλατο σε ένα στύλο έξω από αυτό που με επιείκεια έμοιαζε με μαγαζί. Το μόνο που έβλεπα ήταν μια πινακίδα με φθαρμένα γράμματα περασμένης δεκαετίας που ανέφεραν το όνομα “Φαινόμενο” και μια σκάλα που οδηγούσε στον πρώτο όροφο. Δεν βρισκόμουν στις λεγόμενες καλές γειτονίες με αποτέλεσμα να έχω την αρμόζουσα ανησυχία καθώς κλείδωνα το ποδήλατο. Η κυκλοφορία ήταν πολύ αραιή. Όλο το περιβάλλον προσομοίαζε εγκαταλελειμμένη από τον πολιτισμό πόλη. Δεν είχα περισσότερο καιρό να το επεξεργαστώ, ήθελα να είμαι συνεπής στο ραντεβού. Ανέβηκα διερευνητικά τις σκάλες μέχρι να συναντήσω μια ξύλινη, σκαλιστή πόρτα, η οποία άνοιξε απότομα μόλις πήγα να την ακουμπίσω.

“Καλωσορίσατε!”, φώναξε απρόσμενα ένας καλοντυμένος αρκετά ψηλόλιγνος άνθρωπος, γκριζομάλλης, γύρω 40 χρονών.”Ευχαριστώ” απάντησα ξαφνιασμένος περνώντας το κατώφλι. Η διακόσμηση του καφέ ήταν, προς μεγάλη εκπλήξή μου, προχωρημένου, ακριβού μπαρόκ. Βαριές κουρτίνες που άφηναν ελάχιστο φως να διέλθει. Χαμηλά φώτα πάνω σε υπερβολικά στολισμένους πολυελαίους. Όλοι οι τοίχοι ήταν καλυμμένοι με ταπετσαρία τριγωνικών καρέ σχεδίων, όσοι δηλαδή δεν είχαν κάποιο αναγεννησιακό πίνακα ή βιβλιοθήκη. Δεν καταλάμβανε μεγάλη έκταση το δωμάτιο, υπολόγισα περί των είκοσι τραπεζιών. Στο βάθος υπήρχε ο πάγκος του μπαρ αλλά δε βρίσκονταν κανένας εκεί. Παράταιρο και αταίριαστο σκηνικό για αυτή τη συνοικία, σκέφτηκα. Δεν υπήρχε παραδόξως κανείς πελάτης στο δωμάτιο εκτός από μια σκοτεινή φιγούρα που είχε την πλάτη προς το μέρος μου καθισμένη στο γωνιακό τραπέζι. Ήλπιζα ισχυρά πως είναι ο κ. Ελευθερίου. Πλησιάζοντας αργά, δε μπορούσα να διακρίνω χαρακτηριστικά. Σιγουρεύτηκα μόλις αναγνώρισα τη δερμάτινη τσάντα, την οποία ετοιμαζόμουν να σηκώσω για να πάρω τη θέση της, στη φαρδιά πολυθρόνα δίπλα του.

“Ενθαρρυντικό. Άρχισε το μυαλό σου να δουλεύει νεαρέ” ακούστηκε η γνώριμη φωνή του κ. Ελευθερίου ντυμένου στα μαύρα. Ήμουν σίγουρος ότι θα εξακολουθήσουν τα πειράγματα για αυτό είχα προετοιμαστεί ψυχολογικά. “Ένα ακόμη δεινό της ανεργίας των νέων της εποχής μας”, του αποκρίθηκα με τον ίδιο τόνο επιτυχίας που κατάφερα και τον βρήκα τόσο γρήγορα. Χαμογέλασε, καθώς είχα καθίσει απέναντί του. Ο γκριζομάλλης, κουστουμάτος κύριος φαίνεται με είχε ακολουθήσει και στεκόταν στο πλάι μας. “Τι θα θέλατε;” μας ρώτησε με τον ίδιο αγέρωχο τόνο.”Θα ήθελα ένα μαύρο τσάι ” είπε ο κ. Ελευθερίου. Καλή ιδέα θεώρησα, αφού είχα πιει καφέ ήδη ” Και εγώ θα ήθελα το ίδιο”, προσέθεσα. “Εξαιρετικά” μας ανακοίνωσε και κατευθύνθηκε πίσω προς την πόρτα. Είχε ιδιαίτερο περπάτημα, βεβιασμένο. Ωστόσο, έφτασε μόνο μέχρι την πόρτα και στάθηκε σαν άγαλμα. “Δε θα ετοιμάσει την παραγγελία μας;” ρώτησα απορημένος. “Α, δεν είναι σερβιτόρος, απλώς μας βοηθάει να εκφράσουμε τις επιθυμίες μας” είπε εύθυμα ο κ. Ελευθερίου και συνέχισε “Θα ήταν φυσικά δύσκολο για την περίπτωση του” κάνοντας μια χειρονομία με το χέρι του πέρα δώθε δείχνοντας τα μάτια.

Ήταν τυφλός! Μα πως δε το πρόσεξα; Ο κ. Ελευθερίου κουνώντας καταφατικά το κεφάλι του ακάθεκτος συνέχισε να μιλά”Εφόσον συνεννοηθήκαμε, πήγαινε στο πάγκο να μας φέρεις το τσάι. Έχει επιπλέον ωραίο κέικ για συνοδευτικό. Γλαύκωνα, θέλεις εσύ τίποτα; Οι άλλοι θα αργήσουν να έρθουν”. Ο καλοντυμένος , όχι σερβιτόρος, τυφλός άνδρας, ονόματι Γλαύκωνας,τότε είπε αδιάφορα “Ευχαριστώ κ. Ελευθερίου, είμαι απολύτως εντάξει”. Όσο προετοιμασμένος και να ήθελα να είμαι, ορισμένα πράγματα δε τα φανταζόμουν. Επέλεξα εντούτοις να συνεργαστώ. Πήγα πίσω από τον πάγκο, βρήκα όλα τα σύνεργα και έφερα δυο κούπες ζεστό νερό μαζί με φακελάκια μαύρο τσάι. “Μη ξεχνάς το κέικ, είναι πολύ νόστιμο” μου θύμισε ο κ. Ελευθερίου την ώρα που άφηνα τα ποτήρια στο τραπέζι. “Το κέικ; Μάλιστα κύριε” απάντησα αποδεχόμενος τις αναπάντεχες υποχρεώσεις μου. Αφού περάσαμε και αυτό το στάδιο τη δοκιμασίας ήταν η στιγμή πια να αρχίσει η πολυαναμενόμενη συζήτηση.

***

Μίλησα πρώτος και πηγαίναμε εναλλάξ:

-Ξεκίνησα το βιβλίο χτες το βράδυ. Μου φαινόταν αδιανόητο να μου αρέσει, είναι καλό εν τέλει.

-Είδες; Τα φαινόμενα δεν απατούν όπως σου υποσχέθηκα. Για να βρίσκεσαι εδώ εικάζω ότι τουλάχιστον διάβασες μέχρι τους τέσσερις ορισμούς της δικαιοσύνης. Με ποιόν ταυτίζεσαι περισσότερο;

-Για να θυμηθώ… Ο ένας ήταν η δικαιοσύνη ως συνέπεια στις συναλλαγές, ο δεύτερος μια έκδοση του “οφθαλμόν αντί οφθαλμού”, ο τρίτος το “δίκαιο του ισχυρότερου” και ο τέταρτος  μια παραλλαγή του “Άρχοντα των Δαχτυλιδιών”. Έχουν όλοι κάποιο δίκιο.

-Σωστά τους θυμάσαι. Σε ρώτησα όμως με ποιον συμφωνείς περισσότερο; Εκτός αν διαφωνείς με όλους και έχεις το δικό σου ορισμό.

-Δε διάβασα ακόμη την άποψη του Σωκράτη, επομένως, λογικά, κανένας από αυτούς δεν είναι τέλειος. Έχω, ωστόσο, έναν δικό μου ορισμό για τη δικαιοσύνη. Ισότητα. Ισότητα έναντι του νόμου.

-Λαμπρά. Συμφωνείς όμως ότι και ο δικός σου ορισμός θα πρέπει να περάσει κάτω από έλεγχο. Θα ήταν αντιφατικό άλλωστε το αντίθετο, δε θα είχε ίση μεταχείριση με τους άλλους ορισμούς.

-Συμφωνω απόλυτα, ας τον εξετάσουμε. Ρώτα με ό,τι θέλεις.

-Η σωκρατική μέθοδος εν δράσει λοιπόν. Θα σε ρωτήσω χωρίς πολλές φλυαρίες. Μπορεί να μην είναι πρόδηλο αλλά δεν είμαι θεωρητικός. Θα σου βάλω ένα τεστ για αποδείξεις στην πράξη τον ορισμό σου. Μπροστά μας έχουμε ένα κέικ. Είμαστε τρία άτομα που το διεκδικούμε, αν υποθέσουμε για χάρη του πειράματος ότι ο Γλαύκωνας θέλει κέικ. Πώς θα το μοιράσεις;

-Θα το μοίραζα σε τρία ίσα μέρη. Είμαστε τρεις, ο καθένας παίρνει από ένα.

-Δικαιοσύνη σημαίνει γενική ισότητα επομένως για σένα. Αν ήξερες μολαταύτα ότι ο Γλαύκωνας πεινούσε, είχε δύο μέρες να φάει, θα άλλαζε κάτι αυτό στον τρόπο που έκοβες το κέικ;

-Δε το γνώριζα αυτό. Τώρα αλλάζει η κατάσταση.

-Δε μας περιόρισε κανένας θαρρώ να το υποθέσουμε. Σημασία έχει ότι κάτι τέτοιο είναι πιθανό. Θα σου επισημάνω κάτι επιπροσθέτως δυνατό. Εγώ έφτιαξα το κέικ δουλεύοντας σκληρά και το έφερα ως εδώ. Εσύ από την άλλη, απλά το μετέφερες στο πιάτο και ο Γλαύκωνας δεν έχει συμμετάσχει καθόλου στην διαδικασία. Πώς θα μοίραζες το κέικ τώρα;

-Εντάξει, παραδέχομαι ότι δικαιοσύνη δε σημαίνει απαραίτητα ισότητα.

-Βρισκόμαι σε καλό δρόμο. Θέλεις να δοκιμάσεις κάποιον άλλο ορισμό;

-Μου φαίνεται εκλυστική προοπτική να μοιράσω το κέικ ανάλογα με τη πείνα μας. Η άλλη εκδοχή μοιάζει εύλογη αλλά θα την απορρίψω. Γιατί, ορθώς, ο άνθρωπος που δούλεψε πρέπει να αμειφθεί. Παράλληλα βέβαια, αυτό το σχήμα οδηγεί σε έναν αυτοτροφοδοτούμενο κύκλο εκπλήρωσης προσδοκιών. Αυτοί που έτυχε να έχουν πιο ευνοϊκές προδιαγραφές στο παρελθόν είναι σε πλεονεκτικότερη θέση να συνεχίσουν τις νίκες. Η επιτυχία οδηγεί σε περισσότερη επιτυχία και αντιστρόφως ανάλογα η αποτυχία σε περισσότερη αποτυχία και ούτω καθεξής.

-Δε θα έλεγες όμως ότι έχουν ευθύνη αυτοί που αποτυγχάνουν;

-Είναι ενδεχόμενο να έχουν ένα μερίδιο. Η καταβολή προσπάθειας είναι ικανή συνθήκη για την επιτυχία, καθότι υπάρχουν περιπτώσεις προσώπων χωρίς άνεσεις που τα πηγαίνουν θαυμάσια. Εναλλάσσοντας τους όρους, η έλλειψη προσπάθειας δεν είναι αναγκαία συνθήκη, καθώς η εύνοια προστατεύει συχνά τους κατέχοντες από την πτώση. Όταν η αφετηρία είναι άνιση, δεν μπορούμε να ξέρουμε με ασφάλεια ποιος είναι ο αληθινά πιο γρήγορος στον τερματισμό. Αυτό είχα στο νου μου όταν μίλησα για ισότητα.

-Θέλεις να επιτρέψεις στον αρχικό ορισμό σου; Ισχυρίζεσαι ότι πρέπει να μπει μία κοινή γραμμή αφετηρίας που θα αναιρέσει όλη την Ιστορία της Γης;

-Όχι, κάτι τέτοιο είναι ανέφικτο και, όπως συμφώνησα όχι δίκαιο, διότι η παρουσία προσπάθειας δεν είναι αναγκαία αλλά μόνο ικανή συνθήκη για την επιτυχία. Να συμπληρώσω επίσης για πληρότητα, ότι υπάρχουν άτομα που μπορεί να είχαν μεν την εύνοια, προόδευσαν δε, συνεχίζοντας επάξια το έργο που τους δόθηκε. Δε μου φαίνεται δίκαιο να επιβάλω έτσι την ισότητα σαν εξωτερικό περιορισμό σε όλους.

-Το πόρισμα σου είναι λοιπόν ότι σηκώνεις τα χέρια ψηλά σε ένα σύστημα με δεδομένες σχέσεις δικαιοσύνης, αδικίας ισχυριζόμενος ότι “Τι να κάνουμε, ό,τι κακό έγινε έγινε, περασμένα ξεχασμένα, κανείς δε γνωρίζει με σαφήνεια τα πεπραγμένα”; Το πρόβλημα, μη λησμονείς παραμένει, έχεις στο χέρι σου το μαχαίρι και πρέπει να μοιράσεις το κέικ.

-Δεν είπα αυτό. Είναι αναπόφευκτα δύσκολο να διορθώσει κανείς όλες τις αδικίες της Ιστορίας. Πρέπει όμως να παλέψει για αυτό.

-Να παλέψει πώς;

-Όπως ανέφερα στη δευτερολογία μου: Να λαμβάνεται υπ’ όψιν η ανάγκη του άλλου.

-Έξοχα. Μπορείς να διατυπώσεις καλύτερα το συμπέρασμά σου;

-Τι εννοείς; Ποιό συμπέρασμα;

-Ισχυρίζεσαι ότι θα μοίραζες το κέικ σύμφωνα με την ανάγκη ή την πείνα του καθενός. Σωστά; Σωστά. Πώς μπορείς όμως να αξιολογήσεις το αίσθημα της πείνας;

-Δε μπορώ να το προσδιορίσω απευθείας. Υπάρχουν ορισμένες ενδείξεις. Κάποιος μπορεί να είναι ασθενικά λεπτός. Κάποιος μπορεί να έχει κουραστεί υπέρ το δέον στην εργασία του. Κάποιος, όμως τώρα που το σκέφτομαι, μπορεί απλά να έχει βουλιμία ή να είναι αχόρταγος. Δε μου φαίνεται δίκαιο να συνεισφέρω στον τελευταίο…

-Οπότε, τι μπορούμε να συμπεραίνουμε;

-Ότι δεν υπάρχει δικαιοσύνη;

-Όχι προφανώς. Μπορούμε να συμπεράνουμε τη θεμελιώδη τραγωδία της δικαιοσύνης.

-Τραγωδία;

-Τραγωδία και ίσως η μεγαλύτερη της ανθρωπότητας. Η δικαιοσύνη είναι μία μέθοδος διαμοιρασμού μετρήσιμων μεγεθών, βλέπε κέικ, με βάση μη μετρήσιμες αρχές, βλέπε πείνα. Στην απεγνωσμένη προσπάθειά τους οι άνθρωποι να γεφυρώσουν το χάσμα, πλάθουν ατελή σταθμά για να προσεγγίσουν τις μη μετρήσιμες αρχές. Το γεγονός ότι αποτυγχάνουν δεν πρέπει να μας εντυπωσιάζει ολοκληρωτικά. Σαν πρώτη σκέψη, όλοι αυτό μάλλον θα πράτταμε. Δεν κρύβω εχέμυθα κάποιο αίτημα κατηγορίας προς τους συνανθρώπους μας. Καθόλου εύκολο δεν είναι να αποδεχτείς την απροσδιοριστία που εμπεριέχουν αυτές οι αρχές. Το αίσθημα της πείνας είναι διαφορετικό και πλήρως απροσδιόριστο για κάθε άνθρωπο. Το πολύ για ένα μωρό, είναι αναντίρρητα αλλιώτικο από το πολύ ενός πυγμάχου βαρέων βαρών. Αλλά τι μπορούμε να πούμε για το εγγενές αίσθημα της πείνας τους ως άτομα; Ακριβώς. Τίποτα.

-“Ελλοχεύει το χάος” όπως έλεγε ένας καθηγητής μου.

-Ποτέ δεν απομακρύνθηκε το χάος από την πορεία μας ως είδος.

-Άρα, τεκμηριώνεται η απαισιοδοξία μου!

-Η απαισιοδοξία σου δεν τεκμηριώνεται ποτέ, γιατί υπάρχει λύση. Και έχεις σοβαρή υποχρέωση να την ανακαλύψεις.

-Υπάρχει λύση; Δε νομίζω ότι υπάρχει διέξοδος στο αδιέξοδο όπως το παρουσιάσαμε. Δικαιοσύνη: τρόπος κατανομής μετρήσιμων αγαθών με βάση μη μετρήσιμες αρχές. Αδύνατον. Συνεπώς, τέλος της υπόθεσης.

-Μη βιάζεσαι, είναι νωρίς ακόμα. Τι ώρα είναι Γλαύκωνα; Α! Είναι πολύ νωρίς ακόμα.

-Εντάξει, ποιά είναι η λύση;

-Ας πιούμε λίγο τσάι, στέγνωσε ο λαιμός μου. Κόψε επιτέλους αυτό το κέικ!

-Θα το κόψω αν μου πεις ποια είναι η λύση.

-Μια παρατήρηση, νεαρέ. Δεν έχουμε συστηθεί επισήμως. Δεν πειράζει, σιχαίνομαι τις επισημότητες. Εγώ θα είμαι ο κ. Ελευθερίου για σένα και εσύ θα λέγεσαι από τώρα Αριστόδημος για τις ανάγκες της παράστασης. Θα τολμήσω να υποθέσω, Αριστόδημε, ότι σπουδάζεις Μηχανικός αλλά αγαπάς τα Μαθηματικά. Αν είμαι σωστός, τότε θα καταλάβεις το νόημα της εξής έκφρασης: Εκεί που δεν υπάρχουν λύσεις στο πραγματικό, υπάρχουν στο φανταστικό. Στην υγειά μας.

Α.Δ.

ΥΓ: Μέρος 5ο, Μέρος 4ο, Μέρος 3ο, Μέρος 2ο, Μέρος  1ο.